Tarihte ilk olarak avcılık ve toplayıcılıkla başlayan beslenme serüveni, insanlığın yeni keşifleri ve yeni ihtiyaçlarıyla zamanla gelişmiş ve bünyesine besinlerden pişirme tekniklerine pek çok yenilik katmıştır.
Beslenmeye dair her bir gelişme, mutfak kültürüne katkı sağlarken aynı zamanda mevcut yaşam kültürünü de etkilemiştir. Hiç şüphe yok ki toplumların inançları ve kültürleriyle beslenme biçimleri karşılıklı olarak birbirini çok etkilemiştir.
Bu etkinin en güzel örneklerinden biri de beslenme yasaklarıdır. Pek çok inanışta ve toplumda sebzelerden etlere çeşitli gıdalar yasaklanmış, eski çağlarda ortaya çıkan yasaklar, bugüne kadar uzanmıştır.
Hangi toplum neyi yasaklamış, inançlara göre nasıl yasaklar ortaya çıkmış, gelin birlikte bakalım.
Pisagor sadece matematikte değilmiş: Et yasak
M.Ö. 529'da Yunanistan'ın sömürgesi olan Güney İtalya'ya giden Yunan bilgin Pisagor, burada kentin zenginlerinden kendine bir örgüt kurdu. Bu örgüt, son derece katı kurallarla yaşıyordu. Katı kurallar, beslenme konusunda ise kendini et yememe, alkol kullanmama şeklinde gösteriyordu. Matematikteki Pisagor bağıntısı ile yakın olarak bildiğimiz Pisagor'un böyle bir örgüt kurduğuna şaşırmadık değil doğrusu.
Ağustos böceğiniz nasıl olsun: Eski Ahit'te yasaklar
Hristiyanların kutsal saydığı, Hz. İsa'dan önce alimler ve din adamları tarafından yazılan Eski Ahit'in Levililer bölümünde yenebilecek ve yenemeyecek etler konusunda detaylı bir bilgilendirmeye rastlarız. Kitap der ki, çatal ve yarık tırnaklı, geviş getiren hayvanlarla ağustos böceği, çekirge ve cırcır böceği yenilebilir. Bunun dışında kalan hayvanları yemek ise yasaktır.
Eski Mısır'a uzanır: Domuz eti yasağı
Domuz etinin ilk ne zaman yasak olarak anıldığını merak ediyor musunuz? Hemen söyleyelim. Kuran-ı Kerim'de kesin olarak tüketilmesi yasaklanan domuz etine ilk yasak, Eski Mısır'da geldi. Eski Mısırlılar, domuzun cüzzam taşıyıcısı olduğuna inandığı için etini asla yemedikleri gibi mezar duvarlarına resim çizerken domuz resminden uzak durmuşlardır.
Önce bayram, sonra veda: Büyük Perhiz
Hristiyanların kutsal kitabı İncil'de ise tavşan eti yemeye izin verilmediği belirtilir. Yine Hristiyanlardan gidelim; "Büyük Perhiz" denilen Paskalya öncesi 40 günlük dönemde Hristiyanlar et ve et ürünleri tüketmez. Büyük Perhiz'den önce de "Karnaval" (Ete Veda) dönemi vardır ki bu dönem için adeta bir et bayramı desek yanılmış olmayız.
Hayvani gıdalara hayır: Balıklar hariç
Orta Çağ'da Bulgaristan'da ortaya çıkan ve Avrupa'ya yayılan bir din akımı olan Bogomilizim'de her türlü hayvani gıdanın yenmesi yasaktı. Balıkları ise cinsel birleşme sonucu doğmayan tek canlı oldukları için tüketirlerdi.
Köküne iniyoruz: Kök sebzeler yasak
Hindistan'da Cayna dinini benimseyenler et yemeyen vejetaryen bir toplum olmanın yanı sıra havuç, patates, turp ve şalgam gibi kök sebzeleri de tüketmiyor. Sadece bununla da kalmaz. Caynacılığın yanı sıra Budizm ve Hinduizm'de soğan ve sarımsak yemenin tabu olduğunu biliyor musunuz?
Hayvanlara saygı: Et ve et ürünleri tüketilmez
Hindistan demişken... İnek ve sığırın birçok Hintli için kutsal olduğunu çoğumuz biliriz. Ancak Hintlilerin bu yaklaşımının sadece inek ve sığırlardan ibaret olduğunu sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Çünkü Hindistan'da vejetaryen beslenmenin ağırlıklı olduğunu görürüz. Hindular inek ve sığırları katı kurallarla korurken, ev hayvanlarının öldürülmesini de yasaklayarak aslında insanlardan başka canlıların yaşamlarına duydukları saygıyı ortaya koyarlar. Ancak bu yasak süt ve sade yağ, yoğurt gibi süt ürünlerini kapsamaz.
Yahudi mahallesinde salyangoz satılmaz: Pelikandan salyangoza geniş liste
Yahudilerde ve Müslümanlarda yasak olan sadece domuz değil. Kurbağa gibi amfibi (hem suda, hem karada yaşayabilen) hayvanlar, timsah gibi sürüngenler de yasaktır. Yahudilerde ise yasaklar listesi biraz daha kabarıktır; kurbağanın yanı sıra tavşan, kaplumbağa, bukalemun, deve, porsuk, köstebek, dağ gelinciği, kuğu, baykuş, pelikan, kartal, yarasa, guguk kuşu, leylek, suda yaşayan pulsuz canlılar ve salyangoz da yasaktır. "Yahudi mahallesinde salyangoz satılmaz" sözü de bu yasaktan ileri gelir.
Etliye sütlüye karışmamak: Et ve süt ayrılsın
Yahudilerden devam edelim çünkü çok tanıdık bir deyimle karşı karşıyayız; "etliye sütlüye karışmamak". Bu deyimin dilimize yerleşmesinin altında bir inanç var. Şöyle ki, Yahudilerdeki yasaklar listesine bakmıştık az önce. Bu yasaklar arasında bir de pişirilme ve yenmeyle ilgili kurallar var. Örneğin "koşer" yani temiz gıda olarak adlandırılan ve yenmesinde sakınca olmayan etler, pişirilmeden önce kan kalıntılarından tamamen arındırılmalıdır. Bununla da bitmedi, et ve süt ürünleri asla bir arada pişirilmez ve yenmez. Yani tam da "etliye sütlüye karışmamak" deyiminde olduğu gibi etli ürünler ayrı, sütlüler ayrı tüketilir ve asla birbirine karıştırılmaz. Ayrıca sütlü gıda tüketildikten sonra et tüketilecekse 1 saat, etli yemek tüketildikten sonra sütlü gıda tüketilecekse en az 6 saat beklenmesi gerekir.
Toplumların kafası karışık: At eti
Et demişken, at etinden bahsetmemek olmaz. Çoğu toplumda ve dinde yasak olan at etiyle ilgili Yahudi yasaları yasak derken, İslamiyet ise "mekruh" der. Vejetaryen beslenmeyi destekleyen Hinduizm'de ve Hristiyanlık'ta da bu yasağı görüyoruz. Aslında bu yasak, ülkelere göre de değişir. Örneğin İzlanda'da hayli popüler bir tüketim ürünüyken Balkanlar'da saygıdan ötürü tercih edilmez, Kanada'da ise yasal olmasına rağmen çok popüler değildir.
Çok şükür bonusu: Kedi eti
Günümüzde fikir olarak bile insanın kabul edemediği, dehşet bir düşünce kedi yemek. Ancak insanlık tarihi şu anda bize dehşet gelebilecek binlerce detayla dolu. Lakin çok şükür kedi yemek bunlardan biri değil. Eski zamanlarda kimi savaş gibi zorlu dönemler hariç kedi eti yenmemiştir. Bunun da nedeni, kimi hayvanların, belli toplumlarda simgesel ve hatta kutsal anlamlara sahip olmasıdır. Eski Mısır'da kedi tanrıçası Bastet, bu simgesel anlam için en güzel örneklerden biridir.
Not: Başlıkta yiyecek dedik ama bu minik dostlarımız hiçbir zaman yiyecek olmadı. O yüzden listeye değil de bonusa ekledik.
Yorumlar
0