Asya Mutfağının Vazgeçilmezi: Soya Sosu Nedir, Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Soya sosu, sağlıklı beslenmenin mucize gıdası mı yoksa bize sinsice zarar veren tehlikeli bir zehir mi? Kaderi, göklere çıkarılmakla yerin dibine batırılıp lanetlenmek arasında gidip gelmek olan soya sosu hakkında kararı, kendiniz verin.

Soya fasulyesinden elde edilen soya sosunun kökeni Doğu ve Güneydoğu Asya mutfağı olsa da artık Batı ve dolayısıyla Türk mutfağına da girmiş ve buralarda da kendine sağlamca bir yer edinmiştir. Ancak aynı zamanda içerdiği yüksek sodyum ve bazı bünyelerde etkili olan alerjik yapısı gibi nedenlerle birtakım şüpheleri de beraberinde getiren soya sosu hakkında tartışmalar pek bitmiyor.

Soya sosunun sağlığa zararlı mı yoksa yararlı mı olduğu; hamilelikte tüketim için uygun olup olmadığı, alerjisi, içeriği ve ne kadar tüketilmesi gerektiği gibi sorular hepimizin kafasını kurcalıyor. İşte size kendi kararınızı vermenize yardımcı olması için soya sosu hakkında bilinmesi gerekenler!

İçindekiler

• Soya sosu nedir?

Soya sosu; geleneksel olarak, haşlanmış soya fasulyesi, kavrulmuş tahıllar, tuzlu salamura suyu ve bir tür mantar püresinin, 18 aya kadar fermente edilmesi neticesinde elde ediliyor. Tam bir protein kaynağı olan soya sosu, bir çorba kaşığında sadece 11 kalori içermesi, yağ ve kolesterol barındırmaması sayesinde sağlıklı beslenenlerin tercih ettiği bir sos.

Peki nerelerde kullanılır bu sos? Sofrada tuz niyetine kullanabilir, tavada soteleyeceğiniz sebzelere ekleyebilir ya da sarımsak ve zencefille karıştırarak özellikle mantarlar ve tavuk eti için marinasyon malzemesi olarak değerlendirebilirsiniz. Soya sosunun ayrı bir lezzet kattığı bu tarifleri mutfağınızda pişirebilirsiniz.

İçerdiği riboflovin, göz yorgunluğunu alır, kataraktın önlenmesi ve tedavisinde oldukça etkili bir maddedir. Vücutta çok sayıda kimyasal reaksiyona girerek antikorlar üreten B6 vitamini içermesi sayesinde pek çok hastalığa karşı koruma sağlar. B6 vitamini, kandaki hemoglobin sayısının düşmesini engelleyerek anemiyi, egzama türü cilt rahatsızlıklarını, yorgunluk hissini engeller; kalp-damar hastalıklarına karşı koruma sağlar. B3 vitamini olarak da bilinen niasin ise, kolesterolü düşürmede etkili; panik atakları azaltmada yardımcıdır.

• Soya sosunun faydaları nelerdir?

• Soya sosu, vücudumuz için gerekli olan mineralleri de barındırır. Vücudumuzda bulunan ve enerji gerektiren bütün metabolik olaylarda enerji dönüşümünü gerçekleştiren bir katalizör görevi yapan magnezyum, bunlardan biridir. Eksikliği; enerjisiz kalmaya, kronik yorgunluğa yol açar. Magnezyum, ayrıca, stresi azaltır; kalp sağlığı için yararlıdır.
• Yine soya sosunda bulunan bakır minerali de kemiklerimiz ve vücut dokusunun yenilenmesi için gerekli olduğu gibi kanın pıhtılaşmasında da rol oynar. Karaciğere faydalıdır. Bakır gibi manganez de bağ dokularının ve kemiklerin güçlenmesi için faydalıdır. Ayrıca, vücuttaki proteinin sentezlenmesini sağlayarak enerji oluşumuna olanak verir.
• Bağışıklık sistemini güçlendiren; çocukların büyüme ve gelişiminde rol oynayan demir de soya sosunun içerdiği bir başka yararlı mineraldir. Vücudumuzda her hücrede bulunan fosfor da, yine, soya sosunda bolca bulunur. Canlılar için vazgeçilmez olan fosfor, kemik ve diş oluşumunda rol oynar; dokuların onarılmasında ve çocukların büyümesinde gerekli olan protein sentezinde de etkilidir. Fosfor, karbonhidrat ve yağların vücudumuz tarafından kullanılmasına yardımcı olur.
• Soya sosunun fermantasyon sürecinde proteinlerin ve karbonhidratların çözülmeleriyle açığa çıkan bileşenleri; bağışıklık sistemini, sindirim sistemini ve kardiyovasküler sistemi destekler. Bağışıklık sistemi için yararlı olduğunu kanıtlayan araştırmalar vardır. Ayrıca, soya sosunun Tip 2 Diyabet'i önleyici etkisi olduğunu gösteren ön çalışmalar da yapılmıştır. Ancak bu yöndeki araştırmalar devam ettiğinden henüz kesin sonuçlara ulaşılamamıştır.

• Soya sosunun zararları nelerdir?

Soya Soslu Tavuk Tarifi

Soya sosu, içerdiği yüksek sodyum nedeniyle tansiyon ve kalp-damar sağlığı için sorun teşkil edebilir. Bu nedenle tuz yememesi gerekenler, soya sosundan da uzak durmalıdır. Her ne kadar soya sosundaki sodyumun normal sofra tuzundan farklı olduğuna dair teoriler ortaya konmuşsa da araştırmalar, henüz, soya sosunun “tuz” kaynaklı risk faktörü olabileceği gerçeğini ortadan kaldırmaya yetecek düzeyde değildir.

Soya alerjisi ise bir çeşit gıda alerjisidir. Yaygınlığına dair bir araştırma yapılmamıştır ama çocuklarda, yetişkinlere oranla daha sık görülür. Hayati tehlike oluşturabilecek gıda kaynaklı alerjik reaksiyonların önemli bir kısmıyla ilişkilendirilmektedir. Soya alerjisi, soya alındıktan sonraki ilk birkaç dakikayla birkaç saat arasında belirti verir. Genellikle ağızda kurdeşen ve kaşıntı şeklinde kendini gösterir. Nadir durumlarda ise ciddi hayati tehlikelere yol açabilecek semptomlar verir. Bu vakalar, daha çok astım rahatsızlığı olanlarda ve zaten diğer bazı gıdalara karşı da alerjik reaksiyon gösteren kimselerde gerçekleşir.

Yaygın olarak görülen hafif alerjik reaksiyonlar; ağızda karıncalanma, kurdeşen, cildin kaşınıp pul pul dökülmesi şeklinde gerçekleşen egzama, dudak, dil, boğaz, yüz veya vücudun herhangi bir bölgesindeki şişme, hırıltılı ve/veya zor nefes alma, burun akıntısı, karın ve mide ağrısı, bulantı, kusma, ishal ve ciltte kızarıklıklar olarak ortaya çıkar. Soya veya soyalı ürünü tükettikten sonra bu gibi belirtiler görürseniz doktora danışmalısınız.

Nadir görülen ve hayati tehlikesi olan durumlardaysa boğazda şişkinlik ve yumru oluşur; nefes almak zorlaşır. Tansiyon aniden düşüp kişi, şoka girebilir. Nabız artar; baş dönmesi, sersemlik hissi ve bilinç kaybı yaşanır. Böyle durumlarda acilen tıbbi yardım alınmalıdır.

Soya sosu, başka birçok gıda gibi insan vücuduna hem zararlı hem de yararlı etkileri olan bir besin olsa da sabıkalı ve şaibeli bir ürün olmaya devam ediyor. Proteinden ve daha önce bahsedilen mineral ve vitaminlerce zengin olmasının sağladığı yararların yanı sıra, kesin kanıtlarla desteklenemese de bol tüketim neticesinde kansere ve kullanan çocuklarda ileriki yaşlarda cinsel bozukluklara yola açabileceği iddiaları da vardır. Bu iddialar, bilimsel çalışmalarla kanıtlanmamış olsa da bizce, özellikle hamilelerin ve bebeklerin fazla miktarlarda yememesi, risk almamak adına daha doğru olacaktır.

Ayrıca, soya sosunun bahsedilen yararlarının da geleneksel olarak uzun fermantasyon süreci sonunda üretilmiş soya sosları için geçerli olduğunu belirtelim. Marketlerde satılan soya soslarının çoğu, sadece 2 gün gibi kısa sürelerde kimyasal katkılarla üretildiklerinden, soya sosunun iddia olarak kalan risklerinin haricinde gerçek zararlar barındırır.

Neticede, eğer bulabilirseniz, gerçek soya sosunu az miktarlarda tüketmenizde herhangi bir sakınca yoktur. Ama tuz kullanmaması gerekenler soya sosundan uzak durmalı; soya sosu alerjileri konusunda da dikkatli olunup belirti görüldüğünde hemen doktora danışılmalıdır. Yüksek oranda sodyum içermesi ve alerjenik bir gıda olması dışında soya sosuna atfedilen olumsuz iddialar, kanıtlanmış değildir.